Trzęsienie ziemi w Lizbonie, 1.XI.1755 roku
Trzęsienie ziemi w Lizbonie, które
miało miejsce 1 listopada 1755 roku o godzinie 09:40 WET rano pozostawiło po
sobie niemal zupełnie zrujnowaną Lizbonę oraz zniszczoną większą część
południowego wybrzeża. Bezpośrednio po trzęsieniu ziemi wystąpiło tsunami. Fale
tsunami, według późniejszych obliczeń, mogły osiągać wysokość do 20 metrów. Na
obszarze niedotkniętym przez morze szalały setki pożarów.
Katastrofa pociągnęła za sobą
ok. 90 tys. ofiar śmiertelnych. Było to jedno z najtragiczniejszych (pod
względem liczby ofiar) trzęsień ziemi w historii ludzkości.
Współcześni nam geolodzy
obliczają, że trzęsienie ziemi w Lizbonie miało natężenie 9 stopni w skali
Richtera. Jego siła była tak wielka, że odczuwali je również mieszkańcy
dalekiej Wenecji, co w swych pamiętnikach odnotował Giacomo Casanova.
Epicentrum nie jest do chwili obecnej jednoznacznie określone, gdyż sejsmolodzy
przeprowadzając swe obliczenia różnią się w tej kwestii. Mimo to wszyscy
zgodnie twierdzą, że centrum trzęsienia ziemi było umiejscowione na dnie
oceanu, od 150 do 500 km na południowy zachód od Lizbony.
Z relacji świadków wynika, że
ruchy tektoniczne ziemi były wyczuwalne w czasie od 6 minut do 2 godzin i 30
minut, zależnie od miejsca. W centrum Lizbony ziemia pękała, tworząc rozstępy
dochodzące do 5 metrów szerokości. Widząc to zjawisko wielu ocalałych szukało
ucieczki w pobliżu portu, obserwując cofanie się wody i odsłonięcie dna
morskiego, wypełnionego wrakami zatopionych statków i straconych ładunków.
Kilkadziesiąt minut później nadeszła fala o wysokości ok. 20 metrów i zalała
port wraz z całym centrum Lizbony.
Na terenach, gdzie tsunami nie
dotarło, rozszalały się pożary, które trwały 5 i więcej dni. Spośród 275
tysięcy mieszkańców Lizbony, nawet 90 tys. uważa się za ofiary śmiertelne.
Także w pobliskim Maroko
zginęło tego dnia około 10 tys. osób. Około 85% zabudowy Lizbony uległo
zniszczeniu, włączając w to pałace, biblioteki, klasztory, kościoły, szpitale i
domy prywatne. Oddany do użytku 6 miesięcy wcześniej gmach Opery został
całkowicie spalony. Pałac królewski usytuowany nad Tagiem legł w gruzach pod
wpływem ruchów ziemi, a następnie został zalany przez tsunami. Wewnątrz
znajdowała się biblioteka zawierająca 70 tys. woluminów i setki dzieł sztuki,
włączając dzieła Tycjana, Rubensa i Correggio. Cenne archiwum królewskie
zawierające dokumenty dotyczące badań oceanograficznych oraz inne podobnej
wartości zbiory także zostały stracone na zawsze.
Trzęsienie zniszczyło
największe kościoły Lizbony, Katedrę Świętej Marii, bazyliki: św. Pawła, św.
Katarzyny, św. Wincentego i Zmiłowania Misericordia. Klasztor Do Carmo w
centrum miasta został zniszczony, a jego ruiny, które pozostawiono jako
pamiątkę po kataklizmie mogą być zwiedzane przez turystów do dziś...
Rejestry podróży historycznych
Vasco da Gamy i Krzysztofa Kolumba zostały bezpowrotnie stracone. Rodzina
królewska ocalała. Król Józef I i
jego dwór opuścili tego dnia miasto, aby wziąć udział w porannej mszy w
podlizbońskiej miejscowości Belém. Nieobecność króla w mieście wynikła z
zachcianki księżniczki, aby spędzić dzień Wszystkich Świętych poza miastem…
Z punktu widzenia przeciętnego
XVIII-wiecznego katolika, mieszkańca Europy, było to bardzo trudne do
zrozumienia, szokujące zrządzenie nadprzyrodzone. Markiz de Pombal minister
przeprowadził we wszystkich parafiach Portugalii ankietę, dotyczącą trzęsienia
ziemi i jego skutków w całym kraju. Podstawowe pytania ankiety:
·
Jak długo trwało trzęsienie?
·
Ile razy powracało?
·
Jakiego rodzaju straty spowodowało?
·
Jak reagowały zwierzęta?
·
Co się stało ze studniami?
Odpowiedzi zostały zdeponowane
w archiwum Torre do Tombo, gdzie znajdują się do dziś. Ankieta markiza de
Pombal pozostaje pierwszą znaną próbą opisu zjawisk sejsmologicznych na
świecie. Z tego względu markiz de Pombal jest uznawany za prekursora
sejsmologii.
Domniemane epicentrum terremoto z 1.XI.1755 roku
Przyczyny geologiczne
trzęsienia i aktywność sejsmiczna w rejonie Lizbony są ciągle poddawane naukowym
dyskusjom. Przyjmuje się, że trzęsienie było następstwem tarcia dwóch płyt
tektonicznych, euroazjatyckiej i afrykańskiej.
Opracował – St. Bednarz
