Powered By Blogger

czwartek, 5 października 2017

METEORYT BIAŁYSTOK



Przed południem między godziną 9 i 10 w piątek 5 października 1827 roku (wg kalendarza gregoriańskiego) we wsi Fasty na zachód od Białegostoku, niebo było pogodne z wyjątkiem gęstej czarnej chmury stojącej w zenicie. To z niej posypały się kamienie. Mieszkańcy usłyszeli potężną eksplozję, po której nastąpiły trzaski, jakby strzelano z karabinów, a potem świst i uderzenia o ziemię. Spadłe czarne kamienie zbierano w miejscach, gdzie wcześniej unosił się pył. W sumie zebrano około 4 kg (ale nie wiadomo ile było okazów). Wiele spadających okazów trafiło w błota i rzekę Supraśl. Do dzisiaj zachowało się niewiele tych meteorytów, największe fragmenty znajdują się dziś w zbiorach muzeów w Berlinie i Wiedniu. W Polsce znajduje się zaledwie kilka okruchów o łącznej wadze poniżej 20 g, większość w zbiorach prywatnych. W zbiorach Muzeum Ziemi PAN w Warszawie znajduje się szklana fiolkaz okruchami meteorytu o łącznej wadze 3,7 gramów (Pilski 1999 za Wiadomości Muzeum Ziemi, 1939):

(…) „Dopiero tuż przed ostatnią wojną Towarzystwo Muzeum Ziemi dokonało wymiany z Muzeum Uniwersytetu w Berlinie, uzyskując za 173,9 g meteorytu Łowicz 4 g meteorytu Białystok i 534 g meteorytu Świecie.” (…).


Opis okoliczności spadku wg Jana Wolskiego (pisownia oryginalna):


(…) Dnia 23 września 1827 r. (w piątek) między godziną 9 a 10 rano, gdy po większej części mieszkańcy wsi Fastów zajęci byli wybieraniem warzywa w ogrodach, dała się słyszeć wielka eksplozja w powietrzu wcale wypogodzonym i naraz wiele innych powtórzonych jakby wystrzałów karabinowych, co zwróciło uwagę obecnych na ogrodach i w różnych miejscach na polu pracujących ludzi, po czym nastąpił mocny świst połączony z dźwiękiem ciał szybko spadających i silne uderzenia w kilku miejscach o ziemię. Zjawisko to zatrwożyło na czas niejaki wszystkich ludzi, ale po przejściu strachu, kiedy jeden z nich odważył się zbliżyć do miejsca spadku i podjął kamień czarny i ukazał skupionemu ludowi, ten ośmielony rozbiegł się na inne przez podniesiony pył zanotowane miejsca i poznachodził podobne kamienie. Za świadectwem ledwo nie całej wsi mieszkańców, spadło wiele innych kamieni na błota i rzekę Supraśl pod samą wsią płynącą.

Postać zewnętrzna mniej więcej kulista, powierzchnia nierówna, czarna, lśniącą się lawą pokryta, masa wewnętrzna popielata, mocno przepalona, krucha, wejrzenie pumeksu zbitego mająca, kryształami oliwinów i chlorytu przecięta, odłam drobno ziarnisty, nierówny, ciężkość gatunkowa mierna. (…)


Pod koniec swej relacji w Dzienniku Wileńskim z miejsca spadku Wolski pisze:


(…) Wątpliwości nie ulega, że one się przez ogień utworzyły, i że wielka bryła spadła z bardzo znaczney wysokości, (może i z Xsiężyca); dostawszy się zaś do zagęszczoney atmosfery, dla chyżości i tarcia rozpaliła się i pękła. Ztąd powstała pierwsza silna explozya o kilka mil na około słyszana, po czém nastąpiły cząstkowe pękania, podobne do wystrzałów karabinowych, z czego zrobił się huk i szum w powietrzu: że zaś ciepło bardzo wielkie bydź musiało, przeto powierzchnia ich stopiła się i całkowicie lawą się oblała. Wszystko to już stało się w niewielkiey odległości od ziemi: gdyż obecni, przerażeni byli wystrzałami i świstem (podług ich wyrażenia) jakby muzykalnym nad ich głowami: poczém natychmiast kamienie spadać zaczęły. (…)




A tak naprawdę to...


Białystok – meteoryt kamienny, który spadł w postaci deszczu meteorytowego o godzinie 09:30, 5 października 1827 roku w okolicach wsi Fasty, 7,5 km od Białegostoku. Meteoryt Białystok jest achondrytem, należącym do eukrytów. Jego gęstość wynosi 3,17 g/cm3. W składzie mineralogicznym wyodrębnić można następujące minerały: augit, anortyt, bronzyt, oliwin, pigeonit i trydymit. Ocenia się, że meteoryt pochodzi z planetoidy Westa. Jedyny polski okaz znajduje się w Muzeum Ziemi w Warszawie i waży zaledwie 4 g. Został on nabyty przez muzeum w 1939 roku drogą wymiany z Muzeum Uniwersytetu Humboldtów w Berlinie)


Metryczka meteorytu

Lokalizacja: Fasty i Knyszyn koło Białegostoku, Polska
Położenie: N 53°06' – E 023°12'
Data: 5 października 1827 roku, 09:00-10:00 (piątek)
Charakterystyka
Typ: achondryt, eukryt EUC-pmict (wcześniej był klasyfikowany jako howardyt HOW)
Masa: ~4 kg
Liczba okazów: - wiele (deszcz meteorytów ?)

Fragmenty

·        Kijów, Geol. Mus. Ukraine   - 110 g       
·        Budapeszt, Nat. Mus.  - 101 g       
·        Moskwa, Acad. Sci.     - 89,4 g     
·        Tallinn, Geol. Inst. Acad. Sci.        - 82 g         wg Tiirmaa (1996): 81,4 g fragment ze skorupą i 1 g proszku (est. tolm) (Geoscience collections of Estonia: record)
·Wiedeń, Naturhist. Mus. -   59,5 g
·        Berlin, Mus. Naturk., Humboldt Univ.  - 49 g zdjęcia fragmentu na portalu Meteorite Times Magazine (…)                
·        Warszawa, Muz. Ziemi, Polish Acad. Sci. - 3,7 g


Zebrał - Stanisław Bednarz